مسئله ای هست که اگر رعایت شود نیاز به این حجم بالای عبادت نداریم
اگر دو رکعت نماز وصله پینه شده از بین همه نماز های زندگی انسان جمع شود و مورد قبول قرار بگیرد وجب له الجنة بهشت بر شخص واجب می شود.
شخصی از علما در خواب از امام زمان می پرسد چه کنیم به شما نزدیکتر شویم؟ حضرت میفرمایند: «عمل تان را عمل امام زمان قرار دهید» شخص با خود فکر میکند یعنی مثلاً خودش را جای حضرت بگذارد و ببیند اگر حضرت می خواستند این کار را انجام بدهند چه می کردند یا…
حضرت فرمایند: خیر منظورم اخلاص در عمل است
در حدیث قدسی خداوند فرمودند:… اَخْلِصِ الْعَمَلَ فَاِنَّ النَّاقِدَ بَصِيرٌ بَصِيرٌ… ﴿الجواهر السّنیّة ص 67﴾
عمل [و كردار و گفتارت ] را خالص گردان ، كه حسابرس بیناست بینا!
سنجش اعمال با نگاه حجمی نیست موبهمو اخلاص را وزن می کنند
عمل را بسنج برای چه کسی انجام دادی حرف مردم یا خدا ؟
چقدر از عبادت هایمان فقط برای خداست؟
اگر عمل اخلاصش کم باشد و هم برای خدا باشد و هم برای دیگری خداوند می فرماید آنچه را که برای من انجام داده همه را به شریکم بدهید زیرا من بهترین شریک هستم در تنیجه عمل شخص که از اخلاص تمام برخوردار نبوده هیچ خواهد شد.
قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ (آیات82 و83 سوره صاد)
در آخرالزمان تنها کسانی از شیطان در امان اند که اخلاص دارند و فقط بیمه خداوند متعال در آخر الزمان برای بندگان از اخلاص است
تعریف اخلاص : آنچه خدا خوشش بیاید
برای پدر کار می کنی برای خدا باشد و اگر تعریفت کنند یا انتقاد کنند ناراحت نشوی
اگر انسان فقط برای خدا کار کند، خدا کاری می کند همه برای او کار کنند. چه کسانی مقاتل سیدالشهدا را نوشته اند!؟
اخلاص کارها را جهانی میکند و آن کسی که با اخلاص است اثر عملش می ماند ولو جنازه هایشان را اربا اربا کنند (مانند سید الشهدا علیه السلام) لذا هر جا کار پیش نمیرود اخلاص لنگ می زند ، محال است کار برای خدا پیش برود مگر اینکه خدا صفر تا صد آن را بگونه ای که بخواهد درست می کند.
از مراتب اخلاص:
بالاترین مراتب اخلاص: آن است که در عمل قصد عوضی نداشته باشد نه در دنیا و نه در آخرت و صاحب آن همیشه چشم از اجر در دو عالم پوشیده و رسیدن به این مرتبه میسر نیست مگر اینکه از همه خواهش های نفسانی دست برداری و پشت پا بر هوا و هوس بزنی و دل خود را مشغول فکر و صفات و افعال پرودگار خودنمایی و وقت خود را به مناجات صرف کنی.
حاج رسول ترک میگفت در روضه ای نرفتم مگر برای محبت به سید شهدا علیه السلام، و نه برای ثواب و… این نوع نگاه، از بالاترین درجات اخلاص است.
پست ترین مرتبه اخلاص: که اخلاص اضافی می نامند آن است که شخص در عمل خود قصد وصول ثواب و خلاصی از عقاب داشته باشد.
در تقسیم بندی دیگری اخلاص را به دو مرحله تقسیم می کنند مخلِص و مخلَص
فرد تا یک جایی خودش با مجاهدت نفسانی اخلاص به خرج میدهد و مخلِص میشود و به اخلاص خود ادامه می دهد تا اینکه خداوند اخلاصش می پسندد، آنگاه حق تعالی او را خالص می کند و شخص به مقام مخلَصین می رساند.
طبق روایات درجات اهل بیت قبل و بعد از امامت شان متفاوت است امام زمان افضل از ائمه بعد از سیدالشهدا هستند.
اخلاص از اسرار خداوند است که خودش در وجود بندگان محبوبش قرار می دهد.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام : تَمامُ الإخْلاصِ تَجَنُّبُ المَعاصي. [بحار الأنوار : 77/213/1]
امام على عليه السلام : كمال اخلاص ، به دورى كردن از گناهان است .
أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ اَلدُّنْيَا كُلُّهَا جَهْلٌ إِلاَّ مَوَاضِعَ اَلْعِلْمِ وَ اَلْعِلْمُ كُلُّهُ حُجَّةٌ إِلاَّ مَا عُمِلَ بِهِ وَ اَلْعَمَلُ كُلُّهُ رِيَاءٌ إِلاَّ مَا كَانَ مُخْلَصاً وَ اَلْإِخْلاَصُ عَلَى خَطَرٍ حَتَّى يَنْظُرَ اَلْعَبْدُ بِمَا يُخْتَمُ لَهُ (عيون أخبار الرضا عليه السلام , جلد۱ , صفحه۲۸۱)
دنيا تماما جهل است مگر مواضع علم،و علم-تماما-بر انسان حجّت است مگر آنچه بآن عمل شود ،و عمل تماما ريا ميباشد مگر آنچه كه خالصانه باشد،و اخلاص هم در معرض خطر است تا اينكه انسان ببيند عاقبت و پايان كارش چه مىشود.
عمل دو حالت بیشتر ندارد یا خالص (البته اخلاص دارای مراتبی هست) است و یا ناخالصی دارد و الاخلاص علی خطر پس نگو مخلص شدیم و دیگر تمام شد! بلکه هر روز، هر ثانیه و هر لحظه باید در اخلاص مراقبه و مداومت داشت تا انسان از دنیا برود چرا که اخلاص در خطر است، سیدالشهدا بالای سر یاران خود لحظه آخر میآمدند که شیطان اخلاص آنها را خراب نکند، شیطان دقیقا با همین اخلاص کار دارد.
انسان باید خود را به امام وصل کند، اگر وصل شود از بلاهای آخرالزمان صفر تا صد معاف می شود و دست شیطان به او نمیرسد
چه کنیم اخلاص ثابت بماند؟
مومنین دلنگران تثبیت اخلاص هستند و اخلاص همیشه در خطر است
پیشتر گفتیم «الاخلاص علی خطر» یعنی اخلاص مثل خطورات آمد و شد دارد، یک دفعه عارض می شود و یک دفعه هم از بین میرود پس باید حفظ و تثبیت اخلاص را یاد بگیریم تا از دست مان نرود.
الإمامُ الباقرُ عليه السلام : الصَّلاةُ تَثبِيتٌ لِلإخلاصِ و تَنزِيهٌ عنِ الكِبرِ .[الأمالي للطوسي : 296/582]
امام باقر عليه السلام : نماز موجب تثبيت اخلاص و دورى از كِبر است .
با نماز میتوان اخلاص را تثبیت کرد البته نمازی که انسان در حد توان خودش، توجه در آن داشته باشد
همانطور که گفته شد همه درد های آخرالزمان با اخلاص حل می شود پس اگر شخص قلباً عاشق نماز شود و در خودش احساس نیاز به نماز و مناجات با حقتعالی حس کند، اخلاصش هم تثبیت می شود و دیگر دردی از دردهای آخرالزمان را هم نخواهد داشت.
به محض اینکه کسی عملی را به مرتبه الخلاص برساند و رضایت خداوند را به دست بیاورد، برایش خیرات و برکات می بارد و این از خواص اخلاص است.
نشانه های مخلصین
۱- خداوند سوء و بدی را از انسان مخلص برمیدارد.
همانگونه که در ماجرای حضرت یوسف خداوند متعال به خاطر اخلاص ایشان، او را از گناه حفظ فرمود.
كَذَلِكَ لِنَصرِفَ عَنهُ ٱلسُّوءَ وَٱلفَحشَاءَ إِنَّهُۥ مِن عِبَادِنَا ٱلمُخلَصِينَ (یوسف ۲۴)
اين گونه عمل سوء و فحشا را از او بگردانيم؛ زيرا او از بندگان خالص شدۀ ما بود.
۲- مخلصین رزق معلوم دارند.
«إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ، أُولئِکَ لَهُمْ رِزْقٌ مَعْلُومٌ (صافات ۴۰ و ۴۱)
جز بندگان خالص شده خدا که برای آنان رزق و روزی معینی است.
۳-شیطان نمی تواند ایشان را اغوا کند.
قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغوِيَنَّهُم أَجمَعِينَ إِلَّا عِبَادَكَ مِنهُمُ ٱلمُخلَصِينَ (ص۸۲و۸۳)
شیطان گفت به عزتت سوگند همه آنان را گمراه می کنم مگر بندگان خالص شده ات را.
شیطان میداند اگر شخص مخلَص شود دیگر نمی تواند کاری از پیش ببرد لذا از هر فرصتی استفاده می کنند تا اخلاص انسان را بهم بزند.
خطورات راه ورود شیطان بر انسان است لذا هرگاه انسان دید در معرض خطورات شیطان قرار گرفته است علت آن تقلیل اخلاص در عمل است.
4- بهترین مصلحت انسان از سوی خداوند متعال نصبی انسان مخلص می شود.
حضرت فاطمهزهراسلامالله علیها: مَنْ أصعَدَ اِلَی اللهِ خالِصَ عبادَتِة أَهبَطَ اللهُ اِلَیهِ أفْضَلَ مَصْلَحَتِهِ. (بحار، ج ٧٠، ص ٢٤٩)
کسی که عبادتش را برای خدا خالصانه کند خداوند بهترین مصلحتش را نصیب او مینماید.
5- رهایی و نجات
امیر المومنین عليه السلام : في الإخْلاصِ يَكونُ الخَلاصُ ( تنبيه الخواطر : ج2 ص154)
رهايى و نجات در اخلاص است.
در ماجرای کربلا حُر اخلاص به خرج داد و درنهایت از گرفتاری خلاص شد، انسان هم اگر اخلاص به خرج دهد و به امام زمان بگوید غلط کردم شما دینم را درست کنید، خلاص می شود.
امام دیّان و قانون گذار دین است، از کوتاهی ما در دین اذیت می شوند.
ریاء، قاتل اخلاص
بعضی ۳۰ سال نماز جماعت می خواند و بعد متوجه میشود ۳۰ سال از روی ریا بوده است
شیطان در راه تخریب اخلاص از کید های مختلفی استفاده می کند مثلا مرحوم نراقی می گفتند شیطان گاهی انسان را از نفاق حذر می دهد و می گوید «آنقدر که در جمع عبادت می کنی باید همان قدر هم در خفا عبادت کنی تا به نفاق نیفتی» و اینگونه اخلاص فرد را خراب می کند
همچنین باید توجه داشت که اخلاص توان دارد برای انسان انقطاع ببار آورد و او را از مردم بی نیاز کند چه از تشویق و چه تقبیح آنها پس اگر انسان اهل اخلاص باشد نه تنها قلباً بدش می آید از او تعریف کنند بلکه لذت هم می برد که از او تعریف نکنند.
اشرف مخلوقات : إنَّ لِكُلِّ حَقٍّ حَقيقةً و ما بَلغَ عَبدٌ حقيقةَ الإخْلاصِ حتّى لا يُحِبَّ أنْ يُحْمَدَ على شيءٍ مِن عَمَلٍ للّه ِ .[بحار الأنوار : 72/304/51 .]
هر حقّى را حقيقتى است و بنده به حقيقت اخلاص نرسد، مگر آن گاه كه دوست نداشته باشد در برابر كارى كه براى خدا مى كند، تمجيد و ستايش شود .
خداوند عمل بدون اخلاص را نمی پذیرد لذا انسان باید خیلی به اخلاص عمل اهتمام داشته باشد تا دچار ریا و ناخالصی نشود.
العَملُ كُلُّهُ هَباءٌ إلاّ ما اُخْلِصَ فيهِ . (غرر الحكم : 1400)
امام على عليه السلام : اعمال، همه بر باد است، مگر آنچه از روى اخلاص باشد.
ریاء مایه زوال اخلاص است، اگر ذره ای ریاء در عمل انسان باشد خداوند عمل شخص را قبول نمی کند.
پيامبر خدا می فرمایند: إنّ اللّه َ لا يَقبَلُ عَملاً فيهِ مِثقالُ ذَرَّهٍ مِن رياءٍ . (تنبيه الخواطر : 1/187 )
همانا خداوند عملى را كه در آن به وزن ذرّه اى ريا باشد نمى پذيرد .
انسان باید همت و تلاش خود را به جای کثرت عمل بر اخلاص آن قرار دهد چرا که عمل اندک خالصانه مقبول و ارزشمند است ولی عملی که ناخالصی دارد ارزشی ندارد هر چند که زیاد هم باشد.
قال أمير المؤمنين (ع): ” لا تهتموا لقلة العمل واهتموا للقبول (جامع السعادات ج2 ص313)
در روایت دیگری امیر المومنین علی السلام چهار علامت برای ریاکار برمی شمارند:
1-کسل است وقتی تنهاست
2- با نشاط است وقتی در جمع مردم است
3-بر کارها می افزاید وقتی از او تعریف کنی
4- می کاهد از کار وقتی از او بد بگویی (1)
چطور کسی می تواند اخلاص داشته باشد در حالیکه هوای نفس بر او غالب است!؟
آنان که اهل اخلاص هستند در ذهنشان زندگی نمی کنند (یعنی نیاز به تعریف مردم ندارند) ولی اهل ریا در ذهنشان هم برای مردم
زندگی می کنند (یعنی دوست دارند مردم از او تعریف و یا به او ترحم کنند) قلوب اینها صاحب صلابت نیست که بتوانند یار امام زمان باشند،اینها بسیار ضعیف هستند، انسان مخلص قلبا از تعریف مردم تنفر دارد در حالیکه مردم او را می خواهند و نسبت به او کشش دارند.
انسان باید مراقبت کند حتی عمل خالصانه خود را بازگو هم نکند والا ممکن است به دایره ریاء بیفتد.
امام صادق علیه السلام:
مَن عَمِلَ حَسَنَةً سِرّا كُتِبَت لَهُ سِرّا ، فإذا أقَرَّ بها مُحِيَتْ و كُتِبَت جَهرا ، فإذا أقَرَّ بها ثانيا مُحِيَت و كُتِبَت رياءً ( عدّة الداعي ص 221 )
هر كس در نهان كار نيك انجام دهد ، برايش نهانى نوشته مى شود و چون آن را به زبان آورد ، آن عمل نهانى پاك مى شود و عملى آشكار نوشته مى گردد و اگر براى دومين بار به زبان آورد عمل آشكار هم پاك مى شود و برايش عمل رياكارانه مى نويسند.
گفتند فردی در یکی از تشرفات از امام زمان علیه السلام پرسید من مشکل اخلاص دارم کمکم بفرمایید، حضرت فرمودند : مشکل شما در اخلاص وقتی است که به گذشته و آینده فکر می کنید(یعنی در این دو حالت به ریا می افتید) لذا انسان باید راجع به گذشته و آینده تا مجبور نشده فکر نکند و درباره آن حرف نزند چرا که سیر در گذشته و آینده انسان را به ریا نزدیک میکند ولی در زمان حال، امکان ریا کم و امکان اخلاص بیشتر است.
تشخیص اخلاص و ریاء در جمع مشخص و روشن است ولی تشخیص اخلاص در نفس انسان نیاز به دقت زیادی دارد، باید هر 4 رکن اخلاص را بررسی کنیم تا بتوانیم اخلاص مان را بسنجیم.
لازم است به این نکته توجه کنیم که اخلاص از ترکیب چهار: عنصر معرفت+عمل+توجه+محبت
حاصل می شود و باید هر چهار تا با هم برقرار باشد و اگر یکی نباشد اخلاص حاصل نمی شود.
ارکان اخلاص
اگر این 4 رکن در عملی محقق شد اخلاص محقق می شود به طور مثال نمی توانی کاری را خالصا برای کسی انجام بدهی بدون اینکه محبتی به آن شخص داشته باشی و یا نمی توانیم بگوییم بنده توجهی به تو نداشتم ولی کاری را خالصا برای تو انجام دادم،لذا محبت و
توجه در اخلاص با هم آمیخته شده است همانطور که نمی توان در نماز بدون محبت و توجه به خداوند، خالصانه نماز خواند.
معرفت و محبت و توجه باشد عمل نباشد نمی شود مانند کسانی که بالای تل در کربلا گریه می کردند ولی امام را کمک نمی کردند.
اگر معرفت ناقص باشد محبت ناقص می شود، محبت ناقص شود توجه ناقص می شود و اگر توجه ناقص شود عمل ناقص می شود و اگر عمل ناقص شود راه ریا باز می شود و شیطان اخلاص را خراب می کند لذا باید هر 4 شرط برقرار باشد.
اما اخلاص نسبی است و عدد دارد، برای به دست آوردن عدد اخلاص باید هر 4 عنصر را بررسی کرد. باید ببینی در انجام کارهایت محبت و توجهت به چه میزان و به چه کسی بوده است؟ آیا صرفا برای رضای خدا بوده یا رضایت خلق هم در آن مطرح بوده؟ به میزانی که توجه و محبتت به یک جا نباشد و در آن شریک بگیری در اخلاصت انحراف داری ، میزان معرفتت نسبت به خدا به چه میزان است؟
شیطان در کمین اخلاص
امیر المومنین عليه السلام : في الإخْلاصِ يَكونُ الخَلاصُ ( تنبيه الخواطر : ج2 ص154)
اخلاص عامل رهایی و نجات است.
گریه اولیای الهی از غفلت بعد از اخلاص است چون الاخلاص علی خطر و آنها می دانند شیطان خستگی در کارش نیست آنقدر سر راهت می نشیند تا یک لحظه غفلت کنی و غافلگیرت کند لذا اولیاء الهی عاشق مرگ اند و لحظه ای که ملک الموت را ببینند می خندند چون می دانند دیگر سر سالم به در بردند و نمی خواهد از شیطان بهراسند و البته داریم شیطان هم خوشحال می شود چون نمی توانسته کاری کند و از مقاومت آن ولی خدا راحت شده لذا در روایت آمده با مرگ عالم رخنه ای در اسلام ایجاد می شود …(2) می توان برداشت کرد، مبارزه ولی خدا برای اخلاص، خیرش به همه مسلمین می رسیده و این پیکار با فوت عالم ختم می شود.
مواظب باشید اگر شیطان را از خود دور کنید ولی پناه به ولایت نبرید، شیطان جری تر بر می گردد چراکه زخمی شده و اینبار با فریب شما می خواهد زخم هایش را التیام بخشد.
اخلاص در عمل خیلی مراقبه می خواهد، اگر سر سوزنی عمل برای مقامات و استجابات دعاها و… باشد اخلاصش ضعیف شده و در معرض حمله شیطان است. همانطور که آیت الله کوهستانی می گفتند اگر کسی به دنبال ذکری باشد که به مقامی برسد چون عملش برای خدا نیست او در اصل درحال معامله گری با خداست و نفهمیده اصلا ذکر چیست.
راه های تقویت خلوص
-
یاد مرگ
بزرگان می گفتند یاد مرگ اخلاص آور است. لذا از مرحوم مرشد چلویی پرسیدند: وسط این بازار شلوغ چطور این قدر یاد خدا هستی؟ گفت من از صبح کس دیگری را صاحب مغازه می دانم و امید ندارم فردا را ببینم شاید صاحبش مغازه را فروخت، شاید فردا مُردم و…
-
تکرار عمل
امام صادق علیه السلام: اَلاِبْقاءُ علي الْعَمَلِ حَتّي يخْلُصَ اَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ (الكافي، ج 2، ص 16)
باقی ماندن و تکرار کردن عمل اخلاص را محقق کرده و تثبیت می کند با تکرار نماز (نه با 17 رکعت و نه فقط یک روز و دو روز بلکه با نماز زیاد) در دراز مدت عمل خالص می شود و پافشاری بر عبادت تا عمل خالص شود از اصل عبادت سخت تر است.
-
پنهان کاری
بهترین راه خلوص داشتن در عبادت، پنهان کاری است. پنهان کاری از اصول اخلاص است، قدیمی ها میگفتند با این دست پول دادی آن دستت خبردار نشود.
اگر انسان در انجام عمل پنهان کاری کرد خداوند عمل شخص را برای دیگران رو می کند و او را بی حساب وارد بهشت می کند.
امام صادق عليه السلام : إذا كانَ يومُ القيامةِ نَظَرَ رضوانُ خازِنُ الجِنانِ إلى قَومٍ لَم يَمُرُّوا بهِ فيقولُ : مَن أنتُم؟ و مِن أينَ دَخَلتُم ؟ ! قالَ : يقولونَ : إيّاكَ عنّا ، فإنَّا قَومٌ عَبَدنا اللّه َ سِرّا فَأدخَلَنا اللّه ُ الجَنَّةَ سِرّا . (فلاح السائل92/27)
در روز رستاخيز ، رضوان (فرشته نگهبان بهشت) گروهى را [در بهشت] مى بيند كه از برابرش نگذشته بودند . به آنها مى گويد : شما كيستيد و از كجا وارد شديد؟! مى گويند : از ما دور شو كه ما گروهى هستيم كه خداوند را مخفيانه پرستيديم و او نيز ما را مخفيانه به بهشت در آورد .
در مقابل از الطاف خدا این است که اگر کسی را دوست داشته باشد نمی گذارد کاری که برای ریا کرده است آشکار شود، بلکه اصلاح شود و اگر خالصانه کار کند آن را حتما رو می کند و نمی گذارد کار خیر پنهان بماند (یا همان موقع و یا بعدا) .
در بحارالانوار نقل شده شخصی از بنی اسرائیل خیلی عبادت می کرد تا مردم از او خوشش شان بیاید ولی هیچ اثری نداشت، از ریا خسته شد و از آن پس فقط برای خدا عبادت می کرد، بعد از آن مردم بر او رو کردند.
امام باقر عليه السلام : الصَّلاةُ تَثبِيتٌ لِلإخلاصِ وتَنزِيهٌ عنِ الكِبرِ . [ الأمالي للطوسي : 296/582]
نماز ، موجب تثبيت اخلاص و دورى از كِبر است
نشانه های اخلاص:
-
توقعی از دیگران ندارد
اگر کسی کاری را صرفا برای رضای خدا انجام دهد توقع پاداش و تشکر از دیگران ندارد، و إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا (سوره انسان آیه9) ما فقط برای رضای خدا به شما طعام می دهیم و از شما هیچ پاداش و سپاسی نمی خواهیم.
امام صادق عليه السلام : العَمَلُ الخالِصُ الّذي لا تُريدُ أنْ يَحْمَدَكَ علَيهِ أحَدٌ إلاّ اللّه ُ عزّ و جلّ (الکافی ج4 ص16)
عمل خالص آن است كه نخواهى كسى جز خداوند عزّ و جلّ ، تو را بر انجام آن حمد گوید.
نمی شود کسی برای خدا کار کند و از رفتار خلق خدا (که به آنها خدمت کرده) رنجور شود، اگر ناراحت می شود درصد خلوصش کم است، مخلص اصلاً نباید خلق را ببیند چون فقط خدا را می بیند.
-
پشیمان شدن از کار (انصراف از کار نمی دهد)
به هیچ وجه پشیمان نمی شود ، از کسی ناراحت و رنجیده نمی شود و کار را ترک نمی کند، هرکس وسط کار گذاشت و رفت اخلاصش زیر سوال است.
گفتند مرحوم آقا سید ابوالحسن اصفهانی ذکر الدنیا مزرعة الاخره و ذکر انالله و انا الیه راجعون را به بعضی می داد و به بعضی نمی داد می پرسیدند چرا؟ می فرمود بعضی افراد توان اخلاص لِلّه شدن را ندارند.
-
یکسانی استقبال یا بی اعتنایی مردم
کاری ندارد بقیه خوششان می آید یا نه، اصلا برایش فرقی نمی کند مردم اقبالی کنند یا بی محلی کنند در هر دو صورت حالش و عملش تغییری نمی کند بر عکس ریاکار (1) .
-
تداوم انگیزه و تکرار عمل عند اللزوم
-
مانع نبودن نفس
شخص با خود نمی گوید« من با این سن و سال و مکنت مالی ، با این مقام و منسب فلان کار را انجام دهم؟! این کسر شان من است»، روی نفس خود پا می گذارد و هرکاری که به او بدهند انجام می دهد چرا که اگر انسان خالصانه کار کند خودش را نمی بیند و فقط رضایت خدا و امام زمان را می بیند لذا نفسش نمی تواند مانع او از انجام آن کار شود.
-
یکی بودن ظاهر و باطن
امیر عالم: مَنْ لَمْ يَخْتَلِفْ سِرُّهُ وَ عَلَانِيَتُهُ وَ فِعْلُهُ وَ مَقَالَتُهُ فَقَدْ أَدَّى الْأَمَانَةَ وَ أَخْلَصَ الْعِبَادَةَ. (نامه 26 نهج البلاغه)
هرکس پنهان و آشکارش و حرف و عملش با هم فرقی نکند، امانت الهی را پرداخته و عبادت را خالصانه انجام دهد.
-
استقبال از کار های روی زمین مانده و انجام نشده دارد
اگر اخلاص و دلسوزی در کار باشد، انسان دنبال کارهای لازم و زمین مانده می رود که خلاء آن محسوس بوده و کسی نیست که انجامش دهد، چون نام و نانی ندارد یا مهم به حساب نمی آید. در یک سفره هم غذا و گوشت و … لازم است هم نمک، افراد با اخلاص از انجام کارهای زمین مانده ابایی ندارند و به کوچکی و برزرگی آن هم نمی نگرند و معتقدند گاهی خداوند به کارهای خوب کوچک، برکت و آثار بزرگی می بخشد. لذا مخلص حاضر است کاری را انجام دهد که بقیه تمایلی به انجام آن ندارند لذا اخلاص ندارد کسی فقط دنبال کار باب میلش می گردد.
زمانی که علامه طباطبایی به قم آمدند خیلی دروس فقه و اصول زیاد بود لذا ایشان رفت و فلسفه و تفسیر گفت.
امتحان کنید اخلاص را، ببینید به اندک اخلاصی خداوند چگونه برای انسان برکات نازل می کند.
کار برای خدا با کار برای رضای مردم جمع نمی شود
لَوْ أَنَّ عَبْداً عَمِلَ عَمَلاً يَطْلُبُ بِهِ وَجْهَ اَللَّهِ وَ اَلدَّارَ اَلْآخِرَةَ وَ أَدْخَلَ فِيهِ رِضَى أَحَدٍ مِنَ اَلنَّاسِ كَانَ مُشْرِكاً (كتاب عقاب الأعمال من المحاسن )
اگر کسی کارش را هم برای رضای خدا و هم برای رضای ولو یک نفر از مردم انجام دهد وارد دایره شرک شده است.
امام باقر عليه السلام : لا يَكونُ العَبدُ عابِدا للّه ِ حَقَّ عِبادَتِهِ حَتّى يَنقَطِعَ عَنِ الخَلقِ كُلِّهِم إلَيهِ، فَحينَئذٍ يَقولُ : هذا خالِصٌ لي فَيَقبَلُهُ بِكَرَمِهِ .[التفسير المنسوب إلى الإمام العسكري عليه السلام : 328/181]
بنده، خدا را چنان كه سزاوار است عبادت نكند مگر آن گاه كه از همه خلايق بِبُرد و به او روى آورد؛ در اين هنگام است كه خداوند مى فرمايد: اين بنده براى من خالص شده است؛ پس عبادت او را با كَرَم خود مى پذيرد.
یعنی انسان حق عبادت را آنگونه که باید خالصانه ادا نمی کند تا اینکه قلبش از کل خلق قطع شده و برود سمت خدا.
خواجه عزیز، کلانتر شهر بهبهان روزی به مرحوم وحید بهبهانی گفت «آقا ببینید در اثر دستوری که دادم چه قدر مردم را آوردم پشت سر شما و جمعیت نماز پشت سرتان زیاد شده» می گویند ایشان آنچنان منقلب شد که زندگی را جمع کرد و رفت عتبات تا مبادا بر اثر این اعمال محبت مریدان رنگ ریا و تعلقات جسمانی به دل ایشان وارد شود.
پیرزنی حال خوشی داشت، می گفت چون هر روز 2 رکعت نماز می خوانم برای مردگان آن روز ، اگر بنده ای از مرده ها لازم داشت به او بدهند. یعنی برای کسی کار می کرد که نه نمی شناختش نه امیدی به جبران از طرف او داشت بلکه فقط می خواست گرفتاری مومنی حل شود، کار خالص باید اینجوری باشد.
علمایی که در اخلاص کار کردند می گفتند هرگاه کار خالصانه باشد بعد از اینکه تمام شد از فکرت بیاورش بیرون و اگر سایرین هم گفتند اظهار بی اطلاعی کن و از یادت ببر.
انسان باید توجه داشته باشد هرجا کار خراب شد، اخلاصش رنگ باخته است.
اخلاص علما
العلما کلهم هلکا الا العاملون و العاملون کلهم هلکا الی المخلصون و المخلصون علی خطر ( نراقی، جامع السعادات ج 1 ، ص 220)
علماء کل شان در هلاکند مگر آنها که عاملند و عاملان نیز درهلاکند مگر آنها که مخلصند ، و مخلصان نیز در خطرند.
میرزا علی شیرازی منبرش حال بود قال نبود جمعیت زیادی برای نماز جماعت ایشان آمدند، شنید نماز اطراف خلوت شده، دیگر برای نماز جماعت نرفت.
عمل کم، اخلاص زیاد
أخْلِصْ قَلبَكَ يَكْفِكَ القَليلُ مِن العَمَلِ . [ بحار الأنوار : 73/175/15]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : دلت را خالص گردان ، كارِ اندك، تو را بس باشد .
نیت خالص کن ، خالصانه انجام بده همان واجبات انجام بدهی کفایت می کند.
نشانه های مخلصین
1-از مردم چیزی نمی خواهد.
المُخْلِصُ الّذي لا يَسألُ النّاسَ شَيئا حتّى يَجِدَ و إذا وَجدَ رَضِيَ [. معاني الأخبار : 261/1 .]
جبرئيل در پاسخ به سؤال پيامبر صلى الله عليه و آله از تفسير اخلاص ـ گفت : مخلص کسی است که از مردم چیزی نمی خواهد تا بیابد و وقتی بیابد راضی است.
سوال پس چرا خود پیغمبر قرض میگرفتند و تا زمانی که از دنیا رفتن قرض داشتند؟
در روایت داریم قرض یکی از راههای رزق است و پیغمبر امیدی به شخص نداشتند بلکه چشم امیدشان به خدا بوده حال اگر توسط مردم این قرض داده شود این یعنی مردم را فقط یک وسیله میدانند و رزق را خداوند به ایشان می دهد و اینها غیر از خواستن از مردم است.
2-تسلیم
فإنَّ مَن لَم يَسألِ المَخلوقَ فَقَد أقَرَّ للّه ِ عزّ و جلّ بالعُبودِيَّةِ
كسى كه از مخلوق چيزى نخواهد، به عبوديت براى خداوند عزّ و جلّ اقرار كرده است.
وقتی شخص از مخلوق چیزی نخواهد با اینگونه رفتار به صفات خداوند اقرار می کند لذا قلب سلیم دارد و هرگاه کسی کمکی کرد او را رزّاق نمی داند ولی از او به عنوان وسیله رسیدن رزق تشکر می کند.
قلب مخلص استفاده شخصی از امکاناتش نمی کند (مثلاً کیمیا بلد است ولی فقط برای رضای خدا و کمک به خلق استفاده می کند نه برای خودش )
و إذا وَجَدَ فرَضِيَ فهُو عنِ اللّه ِ راضٍ [معاني الأخبار : ۲۶۱/۱ ]
و چون به نياز خود رسيد و خشنود گشت، از خدا خشنود شده و خداوند تبارك و تعالى نيز از او خشنود است
قلب انسان مخلص دائم در حال اقرار به عبودیت خدا است یعنی لحظه به لحظه می داند خداوند کریم و حکیم و… است اگر الان چیزی نرسیده حتما حکمتی در کار است لذا همیشه به خدا اطمینان دارد ، از خدا راضی است و خدا هم از او راضی است و هیچ وقت ناراحت نمی شود و زبان به شکایت باز نمیکند و تسلیم امر خداوند است.
3- قلب سلیم و جوارح تسلیم
أمّا عَلامَةُ المُخْلِـصِ فأربَعـةٌ : يَسْلَمُ قَلبُهُ ، و تَسْلَمُ جَوارِحُـهُ ، و بَـذَلَ خَيْرَهُ ، و كَفَّ شَرَّهُ .[تحف العقول : 21 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : نشانه مخلص چهار چيز است : قلبى سليم دارد ، اعضا و جوارحش تسليمند، خيرش [به ديگران ]مى رسد و از بدى كردن خودداری می کند.
تسلیم تا حدودی در قسمت های قبل توضیح داده شد. شما اگر قلبت را در سلامت نگه داری و نگذاری به هم بریزد خداوند روی قلبت سلامت الهی میگذارد و آن را تسلیم می کند و اعضا و جوارح هم تسلیم می شوند ، تا آنجا که دیگر ناثواب را نه می بیند نه می شنود، و این همان تسلیم قلب است ، شخص آنقدر از حرام پرهیز می کند تا به مرحله ای می رسد که خداوند او را تسلیم می کند و دیگر نمی تواند فعل و فکر حرامی انجام بدهد.
4- بذل خیر و کف شره
به همه خیرش میرسد و شرش از همه موجودات( حیوان و انسان) برداشته است .
پس اگر شوخی کردی و عمداً دیگری را رنجاندی اخلاصت زیر سوال است.
5- بهشتی شدن
پیامبر فرمودند: يَا أَيُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّهُ مَنْ لَقِيَ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُخْلِصاً لَمْ يَخْلِطْ مَعَهَا غَيْرَهَا دَخَلَ اَلْجَنَّةَ
هرکس خداوند را در حالی ملاقات کند که خالصانه به توحید اقرار می کند(یعنی خالص هستند در توحید) و چیزی را هم با آن قاطی نمی کند داخل بهشت میشوند. روایت می فرماید اینجا بود که مولا امیرالمومنین پرسیدند: یارسول الله چگونه اینها لا اله الا الله را خالصانه می گویند در حالی که چیزی در آن مخلوط نباشد لطفاً تفسیر بفرمایید تا فَقَالَ نَعَمْ حِرْصاً عَلَى اَلدُّنْيَا وَ جَمْعِهَا مِنْ غَيْرِ حِلِّهَا وَ رِضًى بِهَا
فرمودند: آرى اینها در حالی این کلمه را می گویند که در آنها دنيا خواهى و حرص بر جمعآورى مال و خشنود بودن به این دنیا وجود ندارد .
6-خودخوری ندارد
از نشانه های اهل اخلاص این است که طرف خودخوری ندارد زیرا همه چیزش برای خداست یعنی ثانیه ای با خودش کاری ندارد و به فکر رضایت نفسانی خودش نیست بلکه دائم با خدا حرف میزنند و وقف اوست لذا اصلاً خودخوری و وسواس باطنی ندارد
خواص اخلاص
1-خشوع همه چیز برای انسان
امام صادق عليه السلام : إنّ المؤمنَ يَخشَعُ لَه كـلُّ شيءٍ و يَهابُهُ كلُّ شيءٍ . ثُمّ قالَ : إذا كانَ مُخْلِصا للّه ِ أخافَ اللّه ُ مِنه كلَّ شيءٍ [بحار الأنوار : 69 / 285 / 20]
همه اشياء براى مؤمن خشوع کرده و به او احترام مى گذارند. ]آنگاه فرمود: [اگر براى خدا اخلاص ورزد، خداوند همه چيز را از او بيمناك مى سازد،
یعنی وقتی اعمال ناخالصی ندارد دیگر همه چیز باید جلویش سر خم کند ، هیبت مال آدم عبوس نیست مال آدم درشت هیکل نیست مال آدم با اخلاص است لذا چون امام زمان در اخلاص بدیلی ندارد هیچ کسی توانایی مقابله و مواجهه با هیبت ایشان را ندارد.
۲- کفایت امر و درمانده نشدن در کارها
قالَ اللّه ُ عزّوجلّ : لا أطَّلِعُ على قَلبِ عَبدٍ فأعْلَمُ مِنهُ حُبَّ الإخْلاصِ لِطاعَتي لِوَجْهي وابْتِغاءَ مَرْضاتي إلّا تَولّيتُ تَقويمَهُ و سياسَتَهُ .
خداوند عزوجل فرمايد : امکان ندارد به دل بنده ام بنگرم و دريابم كه دوست دارد از روى اخلاص و براى خشنودى من طاعتم را به جا مى آورد ، مگر آنکه اصلاح و تربيت او را خود به عهده گيرم. [ بحار الأنوار : 85/136/16 . ]
کسی که دوست دارد مخلص باشد نه فرموده اند مخلص شده یعنی چه بسا مخلص هم نشده ولی دوست دارد خالص شود، با این حال خداوند متولی امور او شده و انچنین است که انسان در برابر مصائب و سختی ها نشکستنی می شود.
۳- در امان ماندن دین
مَنْ خَلُصَ إِیمَانُهُ أَمِنَ دِینُهُ [ بحار الانوار مجلد ۹۲، صفحه ۴۵۶]
هرکس ایمانش را خالص کند دین او در امان است.
اگر کسی به کمبود اخلاصش اقرار داشته باشد اهل بیت علیهم السلام کمبودش را جبران می کنند ولی اگر با علم به بی اخلاصی خودش بازهم با پررویی خطا می کند بی اخلاصی اش عیان میشود و امانی هم نخواهد داشت.
۴- بصیرت
عندَ تَحَقُّقِ الإِخلاصِ تَستَنيرُ البَصائِرُ. غرر الحكم، ح ۶۲۱۱.
چون اخلاص تحقق يابد، ديده بصيرت روشنى می گيرد
دیده انسان نور می گیرد یعنی انسان چیزی می بیند که بقیه نمی بینند و اصلا نمیفهمند همانگونه که در حدیث معروف اِتَّقُوا فِرَاسَةَ اَلْمُؤْمِنِ فَإِنَّهُ يَنْظُرُ بِنُورِ اَللَّهِ بدان اشاره شده است، انسان ها خیلی دنبال این می گردند تا حقیقت را بداند تا مغبون نشوند ولی دست نمی یابند چون اخلاص و بصیرت ندارند.
5-رسیدن به آرزوها
امام على عليه السلام: مَن أخْلَصَ بَلَغَ الآمالَ .[غرر الحكم : 7675 ]
هر كه اخلاص ورزد، به آرزوهايش برسد.
پس اگر انسان خالص نباشد به آرزوی خودش هم نمی رسد.
اگر انسان به آرزویش نرسد مشکل خودش هست آسمان از نزول رحمت الهی ابایی ندارد گناه شخص مانع می شود تا به آرزوهایش برسد.
طبق روایات معصومین علیهم السلام حق خداوند متعال بر انسان این است که او را خالصانه عبادت کنند و اگر این چنین نماید خداوند بر خود واجب می کند که امور دنیا و آخرت شخص را کفایت کند. لذا مشکلات انسان به خاطر عدم اخلاص است، و امام زمان علیه السلام انسان را بی دلیل در گرفتاری اش رها نمی فرماید.
چرا انسان نمی تواند اتصال خود را با امام زمان علیه السلام برقرار کند؟ دعا بلد نیست؟ اشک ندارد؟ همت ندارد؟ صدایش خوب نیست؟ خیر، به خاطر اینکه نا خالصی دارد
تقرب ها در کربلا بر امام به اساس اخلاص است هر چه اخلاص بالاتر باشد اتصال و تقرب انسان نیز بالاتر میرود لذا ۳۱۳ نفر یاران حضرت به دلیل اخلاص بالایی که دارند هیچ دردی را از دردهای ما را نمی کشند ، امکان ندارد که کنار حضرت غم، خطورات و نقص علمی و… وجود داشته باشد حضرت صفر تا صد زندگی شخص را فراهم می فرمایند بطوریکه دیگر برای آنها دنیا مهم نیست.
سرّ تقرب در اخلاص است، هرچه اخلاص بالاتر باشد تقرب بیشتر است.
در سنجش اخلاص به یک نکته باید توجه داشت، اگر انسان در شرایط عادی اخلاص به خرج دهد با کسی که در شرایط خاص مثل شرایط مرگ و زندگی اخلاص به خرج میدهد اجرش متفاوت و بیشتر است
امام سجاد عليه السلام: فَاَمّا حَقُّ اللّه ِ الاَكْبَرُ، فَاِنَّكَ تَعْبُدُهُ، لاتُشْرِكُ بِهِ شَيئا، فَاِذا فَعَلْتَ ذلِكَ بِاخْلاصٍ، جَعَلَ لَكَ عَلى نَفْسِهِ اَنْ يَكْفيَكَ اَمْرَ الدُّنْيا وَ الآْخِرَةِ وَ يَحْفَظَ لَكَ ما تُحِبُّ مِنْها؛[تحف العقول، ص 292.]
حقّ بزرگ تر خداوند اين است كه او را بپرستى و چيزى را با او شريك نسازى، كه اگر خالصانه چنين كنى، خداوند بر خود لازم می داندکه كار دنيا و آخرتت را كفايت كند و آنچه را دوست دارى برايت حفظ بفرماید.
پیوست:
مخلَص: اسم مفعول – خالص شده مثل انبیا و اوصیا (در اثر عنایات الهی)
مخلِص: اسم فاعل – خالص شده (در اثر مجاهدت نفسانی)
-
لِلمُرائی أَرْبَعُ علاماتٍ: یکسلُ إذا کان وَحْدَه، و ینْشطُ إِذا کانَ فِی النّاسِ، وَ یزیدُ فی الْعَمَلِ إِذا اُنثی عَلَیهِ، و ینْقُصُ مِنْه إِذا لَمْ یثْنَ علیه «شرح نهجالبلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۲، ص ۱۸۰٫» رياكار چهار نشانه دارد : در تنهايى تنبل است ، در ميان مردم كوشا ، اگر در كارى از او ستايش كنند ، آن را بيشتر انجام مى دهد، و اگر ستايش نكنند از كار كم مى گذارد .
-
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَوتُ العالِمِ ثُلمَةٌ في الإسلامِ لا تُسَدُّ ما اختَلَفَ اللَّيلُ و النَّهارُ .[بحار الانوار ج2 ص44]مرگ عالم، رخنه اى است در اسلام كه تا شب و روز در گردش است، هيچ چيز آن را نمى بندد.
-
قالَ اللّه ُ تَعالى: اَلأِخْلاصُ سِرٌّ مِنْ اَسْرارى اَسْتَوْدِعُهُ قَلْبَ مَنْ اَحْبَبْتُهُ مِنْ عِبادى. [المحجّة البيضاء، ج 8، ص 125]اخلاص، رازى از رازهاى من است كه آن را در دل هريك از بندگانم كه دوست داشته باشم، بـه وديعت مى گذارم.
-
امام باقر عليه السلام : الصَّلاةُ تَثبِيتٌ لِلإخلاصِ وتَنزِيهٌ عنِ الكِبرِ . [ الأمالي للطوسي : 296/582]
نماز ، موجب تثبيت اخلاص و دورى از كِبر است.